अभिजात मराठी भाषा – अभिमान, जबाबदाऱ्या आणि वाटचाल

मराठी भाषेत जगायला शिकले पाहिजे – डॉ. भारत कऱ्हाड

२७ फेब्रुवारी हा मराठी भाषा दिवस, कवी कुसुमाग्रज यांच्या जयंतीनिमित्त साजरा केला जातो. मराठीला अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाल्याने तिचे ऐतिहासिक आणि साहित्यिक महत्त्व अधोरेखित झाले आहे. मात्र, यामुळे जबाबदारीही वाढली असून मराठीचा प्रचार, प्रसार आणि संरक्षण करणे आवश्यक आहे. जागतिकीकरणाच्या युगात मराठीचा सन्मान टिकवण्यासाठी शिक्षण, प्रशासन आणि तंत्रज्ञानात तिचा अधिक वापर व्हायला हवा. मराठीचा जागतिक स्तरावर विस्तार करण्यासाठी समाजाने आणि सरकारने ठोस पावले उचलली पाहिजेत.

१. अभिजात मराठी भाषेचा दर्जा मिळाला म्हणजे काय?
अभिजात भाषा म्हणजे ती भाषा जी प्राचीन, समृद्ध आणि सातत्याने विकसित होत आलेली असते. भारत सरकारने मराठीला अभिजात भाषेचा दर्जा दिल्याने मराठीच्या ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक महत्त्वाला अधिकृत मान्यता मिळाली आहे. याचा अर्थ असा की मराठी ही केवळ बोली भाषा नसून ती दीर्घ साहित्यिक परंपरा आणि शास्त्रशुद्ध व्याकरण असलेली भाषा आहे. अभिजात दर्जा मिळाल्याने मराठीला पुढील बाबींचा लाभ मिळतोः
केंद्र सरकारकडून संशोधन आणि विकासासाठी विशेष निधी उपलब्ध होईल.
मराठी भाषेतील प्राचीन ग्रंथांचे जतन आणि संशोधन
विद्यापीठांमध्ये मराठी भाषेच्या अभ्यासक्रमांना अधिक महत्त्व दिले जाईल.
जगभरातील भाषा अभ्यासकांकडून मराठीचे अधिक सखोल अध्ययन होईल.

२. अभिजात दर्जा मिळाल्यानंतर आपल्या जबाबदाऱ्या काय?
मराठीला अभिजात दर्जा मिळाला म्हणजे आपले कार्य संपले नाही, तर आता अधिक जबाबदाऱ्या वाढल्या आहेतः
✅ मराठीचा जास्तीत जास्त वापर: सार्वजनिक ठिकाणी, व्यवसायात, सरकारी कामकाजात आणि तंत्रज्ञानाच्या माध्यमातून मराठीचा अधिकाधिक वापर व्हावा.
✅ संशोधनाला चालना: मराठीत अधिक संशोधन होण्यासाठी विद्यापीठे, साहित्य अकादमी आणि संशोधन संस्था यांनी पुढाकार घ्यावा.
✅ तरुण पिढीला मराठीकडे वळवणे: पालक, शिक्षक आणि समाज यांची जबाबदारी आहे की मराठी भाषेचा अभिमान मुलांमध्ये रुजवावा.
✅ डिजिटल क्रांतीत मराठीचा सहभाग: ऑनलाईन शिक्षण, कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI), आणि संगणकीय भाषांतरासाठी मराठीला स्थान मिळावे.
✅ मराठीचा जागतिक स्तरावर प्रसार: युट्युब, पॉडकास्ट, ब्लॉग्ज, आणि इतर माध्यमांद्वारे मराठीला अधिक लोकांपर्यंत पोहोचवणे.

३. मराठीवर होणाऱ्या बाहेरच्या भाषेच्या आक्रमणाला थांबवण्यासाठी काय करावे?
⚡ मराठीतून व्यवहार वाढवणे: शाळा, महाविद्यालये आणि कार्यालयांमध्ये इंग्रजीऐवजी मराठीतून कामकाज करण्याचा आग्रह धरावा.
⚡ मीडिया आणि मनोरंजन क्षेत्रात मराठीची वाढ: मराठी चित्रपट, नाटके, वेबसीरीज आणि मराठी OTT प्लॅटफॉर्म यांना प्रोत्साहन द्यावे.
⚡ मराठीचे आर्थिक मूल्य वाढवणे: व्यवसायात आणि सरकारी कामकाजात मराठीचा वापर अनिवार्य केल्यास ती आर्थिक दृष्टिकोनातूनही महत्त्वाची ठरेल.
⚡ शाळांमध्ये सक्तीची मराठी: खासगी इंग्रजी माध्यमांच्या शाळांमध्ये मराठी शिकवणे अनिवार्य करणे.

४. मराठी भाषा जागतिक स्तरावर पोहोचवण्यासाठी काय करता येईल?
✅ परदेशातील मराठी मंडळे आणि शैक्षणिक संस्था यांना सहकार्य: मराठी अभ्यासक्रम विकसित करणे आणि परदेशात मराठी भाषा शिकवणे.
✅ मराठीतून ऑनलाईन कोर्सेस उपलब्ध करणे: Coursera, Udemy, Duolingo यांसारख्या प्लॅटफॉर्मवर मराठी भाषा शिकवणारे कोर्सेस सुरू करणे.
✅ भारतीय दूतावासांतून मराठीचा प्रचार: भारतीय सांस्कृतिक केंद्रांमध्ये मराठी अभ्यासक्रम राबवणे.
✅ डिजिटल माध्यमांतून विस्तार: मराठी पॉडकास्ट, व्हिडिओ ब्लॉग आणि डिजिटल सामग्री तयार करून जागतिक प्रेक्षकांपर्यंत पोहोचणे.

५. महाराष्ट्रात येणाऱ्या अमराठी लोकांना मराठी बोलायला शिकवावे का?
होय! महाराष्ट्रात काम करणाऱ्या आणि राहणाऱ्या प्रत्येकाने प्राथमिक मराठी शिकलीच पाहिजे.
✅ इतर देशांप्रमाणेच महाराष्ट्रातही भाषा शिकण्याचा नियम लागू करावा:
जसे फ्रान्स, जर्मनी, चीनमध्ये स्थलांतरित होणाऱ्या लोकांना तिथली स्थानिक भाषा शिकणे बंधनकारक आहे, तसेच महाराष्ट्रात येणाऱ्या व्यक्तींना प्राथमिक मराठी शिकावी लागेल.
✅ प्रशासकीय सेवेसाठी अनिवार्य मराठी कोर्स:
महाराष्ट्रात नोकरी करणाऱ्या सरकारी आणि प्रशासकीय अधिकाऱ्यांना प्राथमिक मराठी शिकवण्याचा कायदा करावा.
✅ बेसिक मराठी कोर्स तयार करावा:
शासनाने एक ‘प्राथमिक मराठी कोर्स’ विकसित करावा, जो महाराष्ट्रात येणाऱ्या प्रत्येकासाठी उपलब्ध असेल.

एकुणच, अभिजात मराठी भाषा हा केवळ एक सन्मान नसून जबाबदारीही आहे. मराठी भाषा टिकवायची असेल तर आपण सर्वांनी तिचा जास्तीत जास्त उपयोग केला पाहिजे. शिक्षण, प्रशासन, तंत्रज्ञान, व्यवसाय, आणि जागतिक स्तरावर मराठीचा विस्तार होण्यासाठी ठोस उपाययोजना कराव्या लागतील. महाराष्ट्रात राहणाऱ्या प्रत्येकाला मराठी समजावी आणि वापरावी लागेल, ही मानसिकता तयार करणे महत्त्वाचे आहे.

“मराठी भाषा टिकली पाहिजे” असे म्हणणे पुरेसे नाही; तर “मराठी भाषेत जगायला शिकले पाहिजे” – ही खरी जबाबदारी आहे!

डॉ. भारत कऱ्हाड, प्राचार्य
वराडकर महाविद्यालय दापोली, जिल्हा रत्नागिरी..